I. Zachowek
Zachowek to szczególne uprawnienie, które chroni najbliższą rodzinę i gwarantuje jej udział w majątku spadkowym, nawet jeśli spadkodawca w testamencie postanowił inaczej.
II. Kto może domagać się zachowku?
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego przysługuje on zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, o ile byliby powołani do spadku w standardowym trybie ustawowym. Osoby spoza tego kręgu, nie mają takiego uprawnienia.
III. Jak oblicza się zachowek?
Standardowo zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej przy dziedziczeniu ustawowym, natomiast jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolne do pracy, przysługują mu dwie trzecie udziału. Przy obliczaniu zachowku istotne jest również, aby uwzględnić wartość darowizn, których zmarły dokonał za życia, jednak zgodnie z art. 994 Kodeksu cywilnego: § 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. § 2. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
IV. Kiedy zachowek nie przysługuje?
Zachowek nie przysługuje, jeśli spadkodawca wydziedziczył daną osobę z ważnych powodów wskazanych w Kodeksie Cywilnym lub została ona uznana za niegodną dziedziczenia. Zachowek nie przysługuje również osobom, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek. Do tego grona należy również dołączyć małżonka, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy i było to uzasadnione, jak również małżonek pozostający ze zmarłym w separacji.
V. Pozew
W sprawach o zachowek, właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości żądania. W sprawach, gdzie wynosi ona do 100 000 zł, właściwy będzie sąd rejonowy, natomiast jeśli wynosi więcej – sąd okręgowy.
Natomiast zgodnie z art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego: Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Pozew o zachowek wymaga uiszczenia opłaty sądowej, stanowiącej 5% wartości roszczenia.
Termin na dochodzenie roszczenia to pięć lat. W przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu, liczony jest on od dnia jego ogłoszenia, natomiast w przypadku dziedziczenia ustawowego, liczony jest on otwarcia spadku – śmierci.
W sprawie będzie brał udział powód, czyli osoba, która domaga się zachowku oraz pozwani, czyli spadkobiercy lub obdarowani.
Mając na uwadze okoliczność, iż sprawy tego rodzaju związane są bezpośredno z relacjami rodzinnymi, celem ich ochrony, warto przemyśleć polubowne zakończenie sprawy i rozważenie mediacji.
Autorka: adw. Aleksandra Makowska, GÓRALSKA | ROŻEK adwokaci s.c.
