Dziedziczenie długów – jak skutecznie odrzucić spadek?
W razie powołania do dziedziczenia ustawowego bądź testamentowego polskie prawo przewiduje trzy rodzaje oświadczeń, które może spadkobierca złożyć, decydując o tym, czy chce przyjąć majątek i równocześnie wziąć na siebie odpowiedzialność z tym związaną:
- przyjęcie spadku wprost, a więc bez ograniczenia odpowiedzialności za długi;
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność za długi ograniczona do wartości majątku spadkowego;
- odrzucenie spadku w całości.
Ostatnie rozwiązanie może okazać się szczególnie korzystne, gdy w skład masy spadkowej wchodzą liczne długi czy zobowiązania, które przewyższają wartość majątku.
Jak skutecznie odrzucić spadek?
Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Innymi słowy chodzi zatem o powzięcie informacji o śmierci spadkodawcy i o uwzględnieniu w testamencie bądź świadomość pokrewieństwa, z którego wynikać będzie dziedziczenie ustawowe.
Takie oświadczenie można złożyć bezpośrednio przed notariuszem bądź przed sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiercy. Do zachowania sześciomiesięcznego terminu wystarczające jest złożenie wniosku do sądu o odebranie takiego oświadczenia (liczy się data stempla pocztowego lub data osobistego złożenia pisma w sądzie). Jeśli toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, wówczas oświadczenie o odrzuceniu spadku można również złożyć w sądzie spadku (właściwego dla miejsca śmierci spadkodawcy) w toku tego postępowania.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Warto pamiętać, że w przypadku dziedziczenia ustawowego, jeśli spadkobierca odrzuci spadek, a ma dzieci, to one z dniem odrzucenia spadku stają się powołane do dziedziczenia i rozpoczyna się dla nich bieg sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzucenia spadku.
Jeśli dziecko jest małoletnie, to takie oświadczenie musi złożyć w jego imieniu rodzic. Co do zasady potrzebna jest jednak do tego zgoda sądu opiekuńczego ze względu na fakt, iż jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka. W takim przypadku należy złożyć wniosek do sądu spadku o wyrażenie zgody na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Wówczas sześciomiesięczny termin ulega zawieszeniu i kontynuuje swój bieg od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu zezwalającego na dokonanie takiej czynności. Po uzyskaniu zgody należy złożyć oświadczenie przed notariuszem bądź przed sądem właściwym dla miejsca zamieszania odrzucającego spadek, składając do sądu uprzednio wniosek o odebranie takiego oświadczenia.
Nowelizacja kodeksu cywilnego i niektórych innych ustaw, która weszła w życie w listopadzie 2023 r. wprowadziła pewne uproszenie i umożliwia złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego, jeśli spełnione są łącznie następujące warunki:
- dziecko zostało powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica;
- zgodę na odrzucenie spadku wyrażają oboje rodzice.
Wówczas przed złożeniem takiego oświadczenia nie będzie wymagane przedłożenie postanowienia sądu zezwalającego na dokonanie takiej czynności.
Niezłożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie – czy już nic nie da się zrobić?
Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest zasadniczo nieprzywracalny. Jednak regulacja kodeksowa zezwala w wyjątkowych sytuacjach na uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia w terminie. Brak złożenia oświadczenia w terminie równoznaczny jest bowiem z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Taka możliwość istnieje tylko wówczas, gdy oświadczenie zostało bądź nie zostało złożone pod wpływem groźby lub błędu.
Błąd należy rozumieć jako mylne wyobrażenie o rzeczywistości, które było przyczyną niezłożenia oświadczenia w przedmiocie spadku. Musi być to błąd istotny, a więc konieczne jest wykazanie, że gdyby dana osoba nie była pod wpływem błędu, to złożyłaby oświadczenie o odrzuceniu spadku i każdy rozsądny człowiek znający rzeczywisty stan rzeczy także by takie oświadczenie złożył.
Z kolei w przypadku groźby wymaga się, by była ona poważna, a więc nieskładający oświadczenia woli w terminie mógł obawiać się, że jemu samemu bądź innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo. Groźba powinna być również bezprawna, czyli stanowić zapowiedź bezprawnego zachowania stanowiącego zarówno przestępstwo jak i zachowania godzącego w dobro chronione prawem cywilnym np. w interesy majątkowe.
Uprawnienie do uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie bądź złożenia go pod wpływem błędu lub groźby wygasa z upływem roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obaw wywołanych groźbą.
Takie uchylenie się musi nastąpić przed sądem, którego zatwierdzenie będzie konieczne do wywołania skutków prawnych. Wówczas jednocześnie należy oświadczyć, czy i jak się spadek przyjmuje/odrzuca.
Autorka: Amelia Cichoń, paralegal w kancelarii GÓRALSKA | ROŻEK adwokaci